Πώς λειτουργεί ο κόσμος

Κυκλοφορεί: «Πώς λειτουργεί ο κόσμος», τέσσερα βιβλία σε ένα από τον Νόαμ Τσόμσκι. Πρόκειται για έναν τόμο στον οποίο έχουν συγκεντρωθεί τέσσερα από τα πιο επιτυχημένα και ενδιαφέροντα βιβλία του σημαντικού στοχαστή.

Για τον συγγραφέα: Ο Νόαμ Τσόμσκι είναι επί μακρό χρονικό διάστημα ο εν ζωή συγγραφέας του οποίου τα κείμενα αναφέρονται πιο πολύ. Στη λίστα όλων των εποχών, είναι όγδοος στη σειρά (μετά τους Μαρξ, Λένιν, Σαίξπηρ, Αριστοτέλη, τη Βίβλο, τον Πλάτωνα και τον Φρόιντ).

Εξαιρετικά αγαπητός στο εξωτερικό, είναι μακράν ο πιο σημαντικός επικριτής των κοινωνικών δεινών στον κόσμο, αλλά στις ΗΠΑ οι πολιτικές του ιδέες βρίσκονται στο περιθώριο. Όντας κάτι σαν τους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης στους σύγχρονους καιρούς, επιβεβαιώνει πράγματι το απόφθεγμα «Ουδείς προφήτης στον τόπο του».

Οι New York Times μπορεί να παραδέχονται απρόθυμα ότι «είναι, ομολογουμένως, ο πιο σημαντικός εν ζωή διανοούμενος», αλλά το λένε στο πλαίσιο της αποκήρυξης των πολιτικών ιδεών του. Σε άλλες χώρες είναι αστέρας των ΜΜΕ και οι αίθουσες των διαλέξεών του γεμίζουν ασφυκτικά, αλλά οι εμφανίσεις του στην αμερικανική τηλεόραση είναι ελάχιστες και πολύ αραιές. Το αποδεκτό φάσμα των απόψεων σταματά πολύ πριν φτάσει σ’ αυτόν.

Ωστόσο, η ακρίβεια των απόψεων και των αναλύσεών του είναι εκπληκτική. Σε ένα από τα κλασικά βιβλία που παρουσιάζονται σε τούτη τη συλλογή, το οποίο εκδόθηκε πρώτη φορά το 1994, επισήμαινε: «Το 1970 το 90%, περίπου, του διεθνούς κεφαλαίου χρησιμοποιούνταν στο εμπόριο και στις μακροπρόθεσμες επενδύσεις – λίγο πολύ παραγωγικές δραστηριότητες – και μόλις το 10% σε κερδοσκοπικές δραστηριότητες. Το 1990 αυτή η αναλογία είχε αντιστραφεί». Γνωρίζουμε πλέον πώς έχουν εξελιχθεί τα πράγματα έκτοτε. Πιθανώς το 99,9% του κεφαλαίου λειτουργούσε κερδοσκοπικά πριν όλα σωριαστούν στο έδαφος.

Σήμερα πληρώνουμε το ότι δεν τον ακούσαμε τότε (όχι, βεβαίως, ότι εσείς και εγώ μπορούσαμε να ασκήσουμε κάποιον έλεγχο σ’ αυτά τα πράγματα). Ιδού τι έλεγε τη δεκαετία του 1990 για τα δάνεια που είχαν δοθεί στους μπράβους του Τρίτου Κόσμου, πολύ πριν οι δυτικές χώρες και οι διεθνείς δανειστές όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ αρχίσουν να τα παραγράφουν:

 «Όπως συνέβαινε σχεδόν παντού στον Τρίτο Κόσμο, οι στρατηγοί της Bραζιλίας, οι άνθρωποί τους και οι πολύ πλούσιοι δανείζονταν τεράστια χρηματικά ποσά και έστελναν μεγάλο μέρος τους στο εξωτερικό. Η ανάγκη να αποπληρωθούν αυτά τα χρέη είναι ένας βρόχος που εμποδίζει τη Βραζιλία να επιλύσει τα προβλήματά της. Περιορίζει τις κοινωνικές δαπάνες και υπονομεύει τη δίκαιη, βιώσιμη ανάπτυξη. Όταν όμως κάποιος δανείζεται χρήματα, τα στέλνει σε μια ελβετική τράπεζα και μετά δεν πληρώνει τους πιστωτές του, είναι δικό σας πρόβλημα ή δικό του; Οι άνθρωποι που μένουν στις παράγκες δεν δανείστηκαν, ούτε και οι άκληροι αγρότες. Κατά την άποψή μου, για το χρέος δεν ευθύνεται το 90% του λαού της Βραζιλίας περισσότερο από όσο ο σεληνάνθρωπος. Aς πληρώσουν αυτοί που πραγματικά δανείστηκαν».

Ευτυχώς, η Βραζιλία έχει προοδεύσει λιγάκι σε σχέση με το θλιβερό κράτος που ήταν τότε – χάρη και στις αξιοσημείωτες προσπάθειες του Τσόμσκι.

Ο Άβραμ Νόαμ Τσόμσκι γεννήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 1928 στη Φιλαδέλφεια. Ο πατέρας του Γουίλιαμ ήταν πασίγνωστος Εβραίος μελετητής και ο Νόαμ πέρασε κάποια χρόνια σε κιμπούτς όταν ήταν εικοσάρης. Πατέρας τριών παιδιών, έχασε τη σύζυγό του Κάρολ το 2008, ύστερα από 60 χρόνια γάμου. Από το 1955 διδάσκει φιλοσοφία και γλωσσολογία – ένα πεδίο που επαναστατικοποιήθηκε χάρη στις θεωρίες του – στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), όπου έγινε τακτικός καθηγητής στην ηλικία των 32 ετών. Εκτός από τις πρωτότυπες γλωσσολογικές θεωρίες του, έχει γράψει πολλά βιβλία πάνω σε θέματα πολιτικής και έχει λάβει αμέτρητες τιμητικές διακρίσεις και βραβεία (μεταξύ των οποίων 37 τιμητικούς ακαδημαϊκούς τίτλους). Ακάματος αγωνιστής με εξαντλητικό πρόγραμμα διαλέξεων, κάνει παραπάνω πράγματα από τρεις φυσιολογικούς ανθρώπους, αλλά αισθάνεται ότι ποτέ δεν είναι αρκετά.

Ο Τσόμσκι είναι ένας ομιλητής που ηλεκτρίζει, και αυτό οφείλεται αποκλειστικά στα λόγια του και όχι στον απροσχημάτιστο και ευθύ τρόπο που τα εκφέρει (συνειδητά αποφεύγει τα ρητορικά ποικίλματα). Οξύς σαν ξυράφι στην αντιπαράθεση, αλλά θερμός και φιλικός στο διάλογο, είναι το πιο ηθικό και μορφωμένο άτομο που έχω γνωρίσει. Ελπίζω να ζήσει μέχρι τα 100. Πρέπει. Ο κόσμος θα είναι ένα πιο άδειο, πιο μοναχικό και λιγότερο δίκαιο μέρος χωρίς αυτόν.

Σημείωση του επιμελητή της έκδοσης: Το παρόν βιβλίο, που συντίθεται από επιμελημένες ομιλίες και συνεντεύξεις, προσφέρει κάτι που δεν βρίσκεται εύκολα – τον αυθεντικό Τσόμσκι, με άθικτη κάθε εκθαμβωτική ιδέα του και κάθε διεισδυτική ενόρασή του, διατυπωμένες σε σαφή, προσιτό και ευανάγνωστο πεζό λόγο.

Η ιδέα γι’ αυτό – και γενικά για τη σειρά Πραγματική Ιστορία (Real Story) – γεννήθηκε όταν άκουσα μια ομιλία του Τσόμσκι που μετέδωσε ο ραδιοφωνικός σταθμός KPFA στο Μπέρκλι. Εντυπωσιάστηκα με το πόσο προσιτές μου φάνηκαν οι ιδέες του στον προφορικό λόγο, περισσότερο από όταν τις διάβαζα, έτσι του έστειλα μια επιστολή προτείνοντάς του να επιμεληθώ κάποιες από τις ομιλίες του και να τυπωθούν σε ένα μικρό, απλό βιβλίο. Συμφώνησε και με έφερε σε επαφή με τον Ντέιβιντ Μπαρσαμιάν, που μαγνητοφωνεί τις ομιλίες του – και του παίρνει συνεντεύξεις – από το 1986 (και ακόμη το κάνει).

Δουλεύοντας με τις απομαγνητοφωνήσεις επτά ομιλιών και συνεντεύξεων που μου έδωσε ο Ντέιβιντ, πέρασα αρκετούς μήνες ομαδοποιώντας τα διαφορετικά πράγματα στα οποία αναφερόταν ο Τσόμσκι, σε διαφορετικές στιγμές, πάνω σε ευρύ φάσμα θεμάτων. Στη συνέχεια επέλεξα τις, κατά την κρίση μου, καλύτερες αποδόσεις, έσβησα τις επαναλήψεις που είναι αναπόφευκτες όταν μιλάς για τα ίδια θέματα σε απέχουσες μεταξύ τους χρονικές στιγμές, συνδυάζοντας όλες τις φράσεις ώστε να ακούγεται ο λόγος συνεκτικός, και έστειλα το αποτέλεσμα στον Τσόμσκι για τελικές διορθώσεις. Συμπλήρωσε το συμπίλημα όσων είχε πει με νέο, γραπτό υλικό που το ενίσχυσε και το αποσαφήνισε.

Τυπώσαμε τέσσερα βιβλία ακολουθώντας αυτή τη μέθοδο:

Τι πραγματικά θέλει ο Μπαρμπα-Σαμ (What Uncle Sam Really Wants)

Οι λίγοι που ευημερούν και οι πολλοί που δυσανασχετούν (The Prosperous Few and the Restless Many)·

Μυστικά, ψέματα και δημοκρατία (Secrets, Lies and Democracy) και

Το κοινό καλό (The Common Good).

Υπήρξε μεγάλη ζήτηση γι’ αυτόν τον νέο διαλογικό Τσόμσκι, όπως απέδειξε η πώληση 593.000 αντιτύπων αυτών των τεσσάρων βιβλίων. Στην έναρξη αυτής της τριπλής συνεργασίας, δεν ήμουν σίγουρος ποιος ήταν ο καλύτερος τρόπος παρουσίασης του υλικού, έτσι στο πρώτο βιβλίο αφαίρεσα εντελώς τις ερωτήσεις του Ντέιβιντ. Όμως, στα υπόλοιπα τρία βιβλία τις συμπεριέλαβα και έτσι εμφανίζονται με διαφορετική γραμματοσειρά (όπως και οι από τηλεφώνου ερωτήσεις ακροατών).

Καθένα από τα αρχικά βιβλία παρουσιάζεται εδώ με τη σειρά που εκδόθηκε, με τη δική του σελίδα τίτλου. Ωστόσο, το ευρετήριο είναι καινούργιο και καλύπτει όλα τα θέματα αυτού του τόμου. (Όταν λέω όλα, το εννοώ – δεν αποτελεί μια αξιολύπητη επίφαση ευρετηρίου που βρίσκετε στα περισσότερα βιβλία.) Προσπάθησα να διασαφηνίσω όρους και να παρουσιάσω ανθρώπους που δεν είναι γνωστοί την πρώτη φορά που αναφέρονται. Αυτές οι επεξηγηματικές σημειώσεις εμφανίζονται μέσα σε αγκύλες. Αν συναντήσετε έναν όρο ή όνομα που δεν αναγνωρίζετε, αναζητήστε στο αντίστοιχο λήμμα στο ευρετήριο έναν αριθμό σελίδας σε πλάγια γραφή (παραπέμπει στην πρώτη σελίδα στην οποία εμφανίζεται ο όρος).

Κάποια από τα πρωτότυπα βιβλία περιείχαν πρόσθετο υλικό, σημειώσεις, τίτλους άλλων βιβλίων του Τσόμσκι, καταλόγους οργανώσεων που αξίζει να υποστηριχθούν κ.ο.κ. Ενώ οι ιδέες του Τσόμσκι δεν είναι παρωχημένες, αυτά τα τμήματα των βιβλίων ως επί το πλείστον είναι παρωχημένα, και γι’ αυτόν το λόγο δεν περιλαμβάνονται στον παρόντα τόμο.

Παρ’ όλο που οι ομιλίες και οι συνεντεύξεις που συγκεντρώνονται σ’ αυτό το βιβλίο έγιναν στη δεκαετία του 1990 (ορισμένες ακόμη και στα τέλη της δεκαετίας του 1980), πιστεύω ότι θα διαπιστώσετε πως η πρόσληψη των πραγμάτων από τον Τσόμσκι είναι πολύ πιο εμβριθής από όσα ακούτε σήμερα στα ραδιοκύματα ή διαβάζετε στις εφημερίδες. Οι αναλύσεις του είναι τόσο βαθιές και διορατικές, που μοιάζουν πιο σύγχρονες – και αναπάντεχες – με το πέρασμα του χρόνου. Διαβάστε λίγες σελίδες και θα το διαπιστώσετε.

Άρθουρ Νάιμαν