Δευτέρα 25 Νοεμβρίου 2013

Κεραυνος: Επιστημη & Μυθολογια

Η επιδείνωση του καιρού στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, αποτελεί έξοχη ευκαιρία να αναρωτηθούμε σχετικά με το φαινόμενο που άλλοτε μας τρομάζει, άλλοτε το αντιμετωπίζουμε με δέος και άλλες φορές μας εμπνέει.  Ως αστραπή λοιπόν ονομάζεται ο τεράστιος ηλεκτρικός σπινθήρας που δημιουργείται ανάμεσα σε δύο διαφορετικά νέφη ή μεταξύ δύο διαφορετικών τμημάτων του ίδιου του νέφους ή ανάμεσα σε ένα νέφος και στο έδαφος, οπότε και ειδικότερα ονομάζεται κεραυνός. Η αστραπή αποτελεί μετεωρολογικό φαινόμενο.

Ο σπινθήρας αυτός δημιουργείται όταν η συσσώρευση στατικού ηλεκτρισμού υπερνικά τη φυσική αντίσταση που προβάλλει ο Ατμοσφαιρικός αέρας στη δίοδο ενός ηλεκτρικού ρεύματος. Όταν ο αέρας είναι ξηρός τότε η αντίσταση αυτή είναι μεγάλη. Όταν όμως περιέχει υδροσταγόνες αναπτύσσεται τάση 10 εκατομμυρίων βολτ (Volt) που προκαλεί ηλεκτρική εκκένωση, δηλαδή δίοδο ηλεκτρικού ρεύματος μέσα από τον αέρα που συνοδεύεται από μια λάμψη, την αστραπή.

Η Αστραπή απελευθερώνει μεγάλη ποσότητα ενέργειας της τάξεως των 1010 τζάουλ σε χρόνο λιγότερο από ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου. Τα 3/4 της ενέργειας αυτής ξοδεύονται για τη θέρμανση του αέρα, που μεταβιβάζει το ρεύμα ως θερμοκρασία 15.000 βαθμών Κελσίου. Ο πυρακτωμένος αυτός αέρας (και όχι ο ηλεκτρισμός που τον θερμαίνει) είναι αυτό που λέγεται αστραπή.

Η ξαφνική αυτή και έντονη θέρμανση κάνοντας τον αέρα να διαστέλλεται απότομα, δημιουργεί ένα κύμα κρούσης που ο ήχος του είναι η βροντή. Μια ηλεκτρική εκκένωση που συμβαίνει πάνω από το σημείο ενός παρατηρητή ακούγεται ως ένας και μοναδικός εκκωφαντικός κρότος. Όταν όμως η εκκένωση αυτή γίνει μακριά ο ίδιος θόρυβος ακούγεται λίγο συνεχόμενος ως «μπουμπουνητό» που διαρκεί ίσως και κάποια δευτερόλεπτα, αυτό συμβαίνει διότι η βροντή ακούγεται από διάφορες αποστάσεις καθώς ανακλάται ο ήχος από τα νέφη, το έδαφος, τις εξάρσεις του και από τα κτίρια μέσα σε μία πόλη.

Η δοξασία ότι ένας κεραυνός δεν πλήττει το ίδιο κτήριο δυο φορές δεν ευσταθεί. Οι υψηλότεροι ουρανοξύστες της Αμερικής προσβάλλονται από κεραυνούς 200 φορές περίπου το χρόνο.
Αρχικά ο κεραυνός όπως και όλα τα μεγαλειώδη φυσικά φαινόμενα θεοποιήθηκε, στην αρχαία Ελλάδα ταυτίσθηκε κατ αρχάς με τον Δία ως θεό του ουρανού αργότερα ως όπλο του Διός το οποίο κατασκεύαζε ο Ηφαιστος. Και σήμερα ακόμη που επιστημονικώς έχει εξηγηθεί η αιτία που προκαλεί την πτώση του κεραυνού εις το άκουσμα και το θέαμα του μας καταλαμβάνει κράμα συναισθημάτων καταπλήξεως θαυμασμού δέους και τρόμου.

Ο Φλαμμαριών γεμίζει σελίδες ολόκληρες με πτώσεις κεραυνών των οποίων τα αποτελέσματα διαφέρουν μεταξύ τους. Διηγείται ότι το 1838 εν μέσω θύελλας κεραυνός έπεσε σε τρεις στρατιώτες σκοτώνοντας τους ακαριαίος αφήνοντας τους όρθιους όπως είχαν σταθεί τα δε ρούχα τους ήσαν ή φαίνονταν ανέπαφα. Μόνο όταν πέρασε η θύελλα κάποιοι τους πλησίασαν και αγγίζοντας τους μετετράπησαν και οι τρεις σε σωρό από μια λεπτότατη τέφρα. Ποιο περίεργο είναι το φαινόμενο ανθρώπων που κεραυνός αφαιρεί τελείως τα ρούχα και τα πετά μέτρα μακριά, η τα σχίζει σε μικρά κομμάτια χωρίς αυτοί να πάθουν το παραμικρό. Περισσότερο περίεργα είναι τα αποτελέσματα του λεγόμενου σφαιροειδούς κεραυνού.

Ο Φλαμμαριών διηγείται περίπτωση χωρικής που χτυπήθηκε από πύρινη σφαίρα κατά την διάρκεια καταιγίδας η πύρινη σφαίρα αφού χάιδεψε τα μαγούλα της πέρασε μέσα από τα ρούχα της και εξήλθε στον αέρα χωρίς να της επιφέρει καμία ζημία παρά μόνο επιπόλαιες εκδορές στο αριστερό γόνατο και μέχρι το μέσο του στήθους. Επίσης το στις 9 Οκτωβρίου του 1885 σφαιροειδής κεραυνός μπήκε από ανοιχτό παράθυρο πολυώροφου οικίας στη Κωνσταντινούπολη κατά την διάρκεια καταιγίδας κατευθύνθηκε στο τραπέζι πέρασε ανάμεσα από τους καθήμενους ανέβηκε προς το πολύφωτο έκανε ένα γύρω και βγήκε από το ίδιο παράθυρο και πέφτοντας στο έδαφος εξερράγη με θόρυβο χωρείς να πειράξει κανένα.

Αντίθετα στις 12 Ιουλίου του 1872 άλλος σφαιροειδής κεραυνός έπεσε στο χωριό Εκούρ της Γαλλίας ,κατά την διάρκεια καταιγίδας τον είδαν να πέφτει σε κρεβάτι σαν πύρινη σφαίρα μεγέθους αυγού βάζοντας φωτιά στα κλινοσκεπάσματα και κατόπιν σε ολόκληρο το κτήριο.

Μυθολογία & Συμβολισμοί: Ο κεραυνός θεωρείτο από αρχαιοτάτων χρόνων θεϊκό μήνυμα για τιμωρία ή έπαινο των ανθρώπων. Βέβαια, οι άνθρωποι δεν γνώριζαν στις προεπιστημονικές εποχές ότι κεραυνοί παρατηρούνται και στους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος που δεν κατοικούνται μεν από ανθρώπους, αλλά διαθέτουν ατμόσφαιρα, π.χ. στον Κρόνο, όπως έδειξαν οι μετρήσεις των διαστημοπλοίων που πλησίασαν αυτόν τον πλανήτη.

Αυτή η γνώση από μόνη της, αν ήταν διαθέσιμη παλαιότερα, θα αποθάρρυνε το συσχετισμό ενός φυσικού φαινομένου με την ανθρώπινη συμπεριφορά. Διαπιστώνουμε, με αυτή την ευκαιρία, πώς η επιστημονική γνώση υποκαθιστά και ακυρώνει μεταφυσικές ερμηνείες και αντιλήψεις για συνηθισμένα φυσικά φαινόμενα! Αυτή η διαδικασία ανατροπής κατεστημένων αντιλήψεων με την κατάκτηση επιστημονικών γνώσεων επαναλαμβάνεται διαρκώς από την εποχή της Αναγέννησης μέχρι των ημερών μας.

Στην αρχαία ελληνική μυθολογία κατασκεύαζε τους κεραυνούς ο Ήφαιστος στην Αίτνα και τους έριχνε ο Δίας από τον Όλυμπο (Ησιόδου «Θεογονία»). Αρκετά νωρίς άρχισαν όμως οι φιλόσοφοι να ξεφεύγουν από τις θεοκρατικές αντιλήψεις και να συσχετίζουν τον κεραυνό με τη νέφωση. Οι μαθητές του Θαλή, Αναξίμανδρος και Αναξιμένης (6ος αιώνας π.Χ.) έδωσαν μάλλον την πρώτη φυσική εξήγηση για το φαινόμενο του κεραυνού! Θεωρούσαν ότι αιτία του κεραυνού ήταν ο άνεμος. Η πίεση του αέρα στα σύννεφα οδηγούσε σε τριβές, οι οποίες δημιουργούσαν (χωρίς θεϊκή παρέμβαση) τη λάμψη και τη βροντή. Ο Αναξαγόρας (5ος αιώνας π.Χ.) έδωσε μία διαφορετική, αλλά επίσης φυσική εξήγηση για τον κεραυνό!

Ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος θεωρούσαν ότι οι κεραυνοί κρύβονται από τη φύση στα σύννεφα και διαφεύγουν προς τη Γη με διάφορες αφορμές. Στην κωμωδία του Αριστοφάνη «Νεφέλες» εξηγεί ο Σωκράτης στο μαθητή του Στρεψιάδη ότι ο κεραυνός αποτελεί «στεγνό αέρα» που είναι συμπιεσμένος στα σύννεφα. Ο μαθητής του Αριστοτέλη Θεόφραστος (3ος αιώνας π.Χ.) δίνει επτά αίτια για τη βροντή και ανάλογα για την αστραπή.

Στη μυθολογία των σκανδιναβικών λαών ελέγχει ο θεός Donar (=βροντή) τα μετεωρολογικά φαινόμενα, ιδιαίτερα την αστραπή και τη βροντή! Σύμφωνα δε με τη μυθολογία των Κελτών και των Γερμανών οι καταιγίδες, οι βροντές και οι αστραπές προέρχονται από το διαρκή αγώνα του θεού Θωρ κατά των εχθρών του ανθρώπου. Οι πρόδρομοι των Ρωμαίων στην Ιταλία, οι Ετρούσκοι, είχαν μελετήσει λεπτομερώς το θέμα των κεραυνών και είχαν υποδιαιρέσει τον ουρανό σε 16 τομείς.

Ανάλογα από ποιον τομέα ερχόταν και σε ποια κατεύθυνση έπεφτε ο κεραυνός, είχε διαφορετική σημασία για την ερμηνεία των μελλοντικών γεγονότων. Η εντύπωση των Ετρούσκων ότι κατά την εξέλιξη των κεραυνών έπεφταν στη Γη ογκώδεις λίθοι, διατηρήθηκε στη λαϊκή πίστη μέχρι το τέλος του Μεσαίωνα.

Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν τις ελληνικές απόψεις για τα μετεωρολογικά φαινόμενα, προσαρμόζοντας μόνο τα ονόματα των θεών. Τα αντικείμενα που είχαν κτυπηθεί από κεραυνό ανήκαν στην ιδιοκτησία του Jupiter, ενώ όσοι πέθαιναν από κτύπημα κεραυνού θεωρούνταν ευνοημένοι των θεών! Στην αντίληψη των Ίνκας (13ος-16ος αιώνας μ.Χ.) η βροντή και η αστραπή ήταν παιδιά του ήλιου και της σελήνης και ελέγχονταν από τον παντοδύναμο βασιλιά, ο οποίος ήταν και ο ίδιος θεός.

Με την επιβολή του χριστιανισμού παραμερίζονται οι ελληνικές φυσιοκρατικές ερμηνείες για τον κεραυνό και επανέρχονται οι θεοκρατικές. Σύμφωνα λοιπόν με τη χριστιανική αντίληψη, ο κεραυνός αποτελεί τη φωνή του θεού (Ιωάννης 12,19)! Στην ύστερη Αρχαιότητα και στο Μεσαίωνα οι κεραυνοί έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην επιβεβαίωση ενεργειών αυτοκρατόρων, πατριαρχών και του πάπα, αλλά και στην πρόβλεψη του μέλλοντος.

Στην Κων/πολη, όπου εκδηλώνονται συχνά καταιγίδες, καλούσε ο ιδρυτής της, αυτοκράτωρ Κων/νος τους οιωνοσκόπους να μελετήσουν τα εντόσθια ζώων που θυσιάζονταν επί τούτου, όταν έπεφταν αλλεπάλληλοι κεραυνοί! Σε Νεαρές του Ιουστινιανού αναφέρεται ότι η ορθότητα του νόμου επικυρώθηκε από το θεό, επειδή κατά την υπογραφή της έπεσαν 1, 2 ή περισσότεροι κεραυνοί. 

Στα τέλη του 13ου αιώνα κυκλοφόρησε στο Βυζάντιο ένα αντιδυτικό πόνημα για να αποδείξει τις «αιρετικές» απόψεις των Φράγκων, στο οποίο εξηγείται ότι οι αστραπές και οι βροντές στον ουρανό προκύπτουν από «συγκρούσεις μεταξύ των αγγέλων στο πέταγμά τους» (Κ.Σιμόπουλος: Ξενοκρατία…)

Στο μωαμεθανισμό πιστεύεται ότι ο Αλλάχ προκαλεί τριβή στα σύννεφα, από την οποία προκύπτουν τα μετεωρολογικά φαινόμενα και μαζί τους ο κεραυνός (Κοράνι 24, 43).

agrinioart

Δεν υπάρχουν σχόλια: